श्रवणयंत्रे

कानाला ऐकू येण्याची क्षमता कमी झाली असेल तर श्रवणयंत्राचा उपयोग होऊ शकतो. मात्र अंतर्कर्णाचा शंख खराब झाला असेल किंवा त्याची चेता-नस किंवा मेंदूचा भाग सदोष असेल तर श्रवणयंत्रांचा उपयोग होत नाही. यासाठी पूर्ण तपासणी करूनच श्रवणयंत्रे द्यावी लागतात.

श्रवणयंत्राचे मुख्य प्रकार

1. कानामागे बसवायचे श्रवणयंत्र

याचा मुख्य भाग कानामागे असतो. स्पीकर किंवा आवाजाची नळी कानात बसवलेली असते. या दोन्ही भागाला जोडणारी एक नळी असते. काही उपप्रकारात नळीऐवजी वायर असते.

मध्यम किंवा गंभीर बधिरतेसाठी ही श्रवणयंत्रे उपयुक्त आहेत. कर्णबधिर मुलांसाठी हीच श्रवणयंत्रे वापरावी लागतात. ही यंत्रे ब-यापैकी टिकाऊ असल्यामुळे परत बदलण्याचा खर्च कमी असतो.

2. कानात बसवायची श्रवणयंत्रे

ही श्रवणयंत्रे कानाच्या नरसाळयातच बसवतात. म्हणूनच ही प्रत्येक कानाप्रमाणे बनवावी लागतात. या श्रवणयंत्रांमधून एक शिटीसारखा आवाज येण्याची तक्रार येते. हा या श्रवणयंत्रांचा थोडा दोष आहे. ही श्रवणयंत्रे मुख्यत: प्रौढ/तरुण व्यक्तींसाठी वापरली जातात,कारण त्यांचा आकार एकदा केला की बदलावा लागत नाही. मात्र बुचाप्रमाणे आकार असल्याने इतर आवाज ऐकू यायचे थांबतात, हा त्याचा एक दोष आहे.

3. कानाच्या नळीत बसवण्याची श्रवणयंत्रे

या श्रवणयंत्राचा स्पीकर किंवा आवाजाची डबी कानाच्या नळीत (जिथे मळ जमतो त्या नळीत) ठेवली जाते. एका वायरने ही बॅटरी व डबी जोडलेली असते. वायरचा आकार लहान असल्याने कान बंद होत नाही. कानात इतर आवाज जाऊ शकतो. हा याचा चांगला गुण आहे. या श्रवणयंत्राच्या आवाजाची गुणवत्ता चांगली असते. या डबीला लागणारी बॅटरी कानामागेच अडकवलेली असते. याशिवाय पूर्णपणे कानात बसवायचेही श्रवणयंत्र उपलब्ध आहे. काही जणांचा मध्यकर्ण खूप खराब असू शकतो. अशा व्यक्तींच्या कानामागच्या हाडाचा वापर ध्वनिवहनासाठी करता येतो. हाडावर बसवायचे श्रवणयंत्र मिळते. (याला बाहा असे नाव आहे.) टेलिफोन किंवा मोबाईल वापरता यावा म्हणून काही श्रवणयंत्रांना आता टेलिकॉईल लावली जाते. आधुनिक श्रवणयंत्रात एकूण पर्याय खूप आहेत. डिजिटल श्रवणयंत्रांची किंमत खूप असते पण आवाजाची गुणवत्ताही चांगली असते. संगणकाच्या मदतीने यांचे टयूनिंग केले जाते. व्यक्तिगणिक बधिरतेची कंपन संख्या बदलते; त्यानुसार डिजिटल टयूनिंग करता येते हा फायदा आहे. मात्र एकदा टयूनिंग करून चालत नाही. यासाठी परत परत तंत्रज्ञाकडे जावे लागते. श्रवणयंत्राची बॅटरी ही वारंवार बदलावी लागते. बॅटरीची शक्ती कमी झाली की आवाज कमी होतो. इतर श्रवणयंत्रांमुळे आजूबाजूचा गोंगाट वेगळा करता येत नाही; डिजिटल श्रवणयंत्रामुळे हे शक्य आहे. पण डिजिटल श्रवणयंत्रांची किंमत काही हजारांपासून लाखापेक्षाही जास्त असू शकते.

याशिवाय आता एफ् एम् प्रकारची श्रवणयंत्रे उपलब्ध होत आहेत. ही श्रवणयंत्रे मुख्यत: कर्णबधिर मुलांच्या वर्गांमध्ये वापरण्यासाठी उपयुक्त आहेत. मात्र अजूनही आपल्या देशात वापरण्यासाठी ही व्यवस्था महाग पडते. नाशिकच्या माई लेले श्रवण विकास केंद्राने यासाठी देशी तंत्रज्ञान विकसित केले आहे.

लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर (MBBS, MD community Medicine)

संदर्भ : आरोग्याविद्या