बटाट्यापासून वीज!

उकडलेल्या बटाट्याचं तुम्ही काय काय करू शकता? वडा, कटलेट, शेव.. अर्थात, हे सर्व झाले खाण्याचे पदार्थ आणि बटाटयाचा खाण्याव्यतिरिक्त काय उपयोग असू शकतो, असा विचार साहजिकच मनात येतो. मात्र उकडलेल्या बटाट्यापासून चक्क वीजनिर्मिती होऊ शकते हे जरा अनपेक्षितच आहे नाही का..? पण जेरुसलेमच्या काही संशोधकांनी उकडलेला बटाटा खाण्याऐवजी चक्क वीजनिर्मितीसाठी वापरला आहे.
बटाटा हा बहुगुणी कंदमूळ आहे हे सर्वानाच माहीत आहे, पण या बहुगुणी बटाट्यापासून वीज निर्माण होऊ शकते हे मात्र जरा अतीच होतंय असं वाटेल. पण हे खरं आहे व जेरुसलेमच्या हिब्रू युनिव्हर्सिटीतील कृषिविज्ञानाचे प्राध्यापक हैम राबिनोविच व त्यांच्या सहका-यांनी हे सप्रयोग सिद्ध करून दाखवलं आहे. कच्च्या बटाट्याचा एक छोटा पातळ काप कॉपर कॅथोड व झिंक अ‍ॅनोड यांच्यामध्ये ठेवून त्याची वायर बल्बला जोडल्यास बल्ब पेटतो. अशा प्रकारे निर्माण केलेली ऊर्जा चाळीस दिवसही पुरू शकते, हे त्यांना सिद्ध करायचं होतं. ही ऊर्जा सेलफोन व इतर उपकरणांसाठीही वापरता येऊ शकते. मुख्य म्हणजे यासाठी नेहमीच्या बॅटरीपेक्षा अत्यंत कमी खर्च येतो. बटाटयाचा ऊर्जानिर्मितीसाठीचा हा वापर हा आर्थिकदृष्टय़ा मागासलेल्या भागातील रहिवाशांसाठी खूप फायद्याचा ठरू शकतो, असं त्यांचं म्हणणं आहे.
कच्चा बटाटा हा दोन धातूंमध्ये फक्त विद्युतवाहकाचं काम करतो, ज्यामुळे विद्युतभारीत कण वायरमध्ये जाऊन विजेला प्रवाही करतात. खरं तर स्ट्रॉबेरी व केळं या फळांमध्येही अशा प्रकारची विद्युतनिर्मितीची क्षमता आहे, त्यांच्यातही नैसर्गिकरित्या बॅटरी अ‍ॅसिड असतं. मात्र ही फळं सर्वच देशांमध्ये उपलब्ध नाहीत आणि असली तरीही ती सर्वच गरिबांना सहजरीत्या परवडतील अशी नाहीत, शिवाय ती नाशवंतही आहेत. मात्र बटाट्याच्या कोणत्याही वातावरणात टिकून राहण्याच्या गुणामुळे व तो सर्वत्र सहज उपलब्ध असल्यामुळे आम्ही बटाट्यालाच या प्रयोगात वापरल्याचं राबिनोविच यांनी सांगितलं. बटाटा हा जगातलं सर्वात जास्त प्रमाणात उत्पादन असलेलं चौथं पीक आहे. बटाट्यामध्ये असलेला स्टार्च उकडल्यावर निघून जातो व त्यानंतरच त्यापासून ऊर्जा निर्माण होऊ शकते, म्हणूनच आठ मिनिटं उकडलेल्या बटाट्याचा वापर या प्रयोगासाठी करण्यात आला.

या संशोधकांनी बटाटा बॅटरी किटच बनवला आहे, ज्यात दोन मेटल इलेक्ट्रोड्स व अ‍ॅलिगेटर क्लिप्स आहेत. दोन इलेक्ट्रोड्समध्ये बटाट्याचा काप ठेवण्याची सोय करण्यात आली आहे, जेणेकरून एक काप सुकला की बल्ब किंवा उपकरण सुरू ठेवण्यासाठी दुसरा काप त्यात लगेच सरकवला जाऊ शकतो. नेहमीच्या बॅटरी किंवा विजेवर उपकरण चालवण्यापेक्षा बटाट्यापासून तयार होणा-या विजेचा खर्च दहापटीने कमी असेल, असा संशोधकांचा दावा आहे. जेरुसलेमच्या संशोधकांच्या या प्रयोगावर काहींनी टीकाही केली आहे. जिथे अन्नच मिळणे मुश्कील तिथली जनता मुळात वीज निर्माण करण्यासाठी बटाटा का वापरेल, असा प्रश्न काही जणांनी उपस्थित केला आहे. त्यामुळे अन्नपदार्थापासून ऊर्जानिर्मिती करायची असल्यास त्याची मुबलकता खूपच पुष्कळ प्रमाणात असली पाहिजे, असा मुद्दा या प्रयोगासंदर्भात पुढे आला आहे. अद्याप राबिनोविच यांच्या या प्रयोगाला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी कोणी पुरस्कर्ते मिळालेले नाहीत, तेव्हा आपल्या या प्रयोगाला कोणीतरी पाठिंबा देऊन समाजाच्या उपयोगी पडू शकेल असा हा बटाटा बॅटरी किट प्रत्यक्षात आणावा, असं त्यांना वाटत आहे.

 

संदर्भ - नितीन पाटील ब्लॉग पोस्ट

माहिती संकलन : अमरीन पठाण