सुधारित तंत्राने शिजवा हळद

हळदीचे कंद जमिनीमधून काढल्यानंतर त्याची मोडणी करून मातृकंद, बगलगड्डे आणि हळकुंडे वेगळी करावीत. त्यानंतर हळद शिजवावी. हळद जमिनीतून काढल्यावर शक्‍य तेवढ्या लवकर हळद शिजविण्याची प्रक्रिया करावी.
हळदीची काढणी केल्यानंतर हळदीवर प्रक्रिया करणे महत्त्वाचे आहे. कारण कच्च्या हळदीला बाजारपेठेमध्ये फारशी मागणी नसते. जी काही थोडीफार ओली हळद बाजारामध्ये विकली जाते, त्याचा उपयोग प्रामुख्याने लोणचे तयार करण्यासाठी केला जातो.
हळद प्रक्रियेमध्ये प्रामुख्याने हळदीचे कंद शिजविणे, वाळविणे आणि त्यांना आकर्षक पिवळा रंग येण्यासाठी पॉलिश करणे याचा प्रामुख्याने समावेश होतो.
हळदीचे कंद जमिनीमधून काढल्यानंतर त्याची मोडणी करून मातृकंद, बगलगड्डे आणि हळकुंडे वेगळी करावीत. त्यानंतर हळद शिजवावी. हळद जमिनीतून काढल्यावर शक्‍य तेवढ्या लवकर हळद शिजविण्याची प्रक्रिया करावी.

हळद शिजवणी महत्त्वाची

शिजवणीचे तंत्र

हळद शिजवणीचे सुधारित तंत्र

• ही पद्धत तमिळनाडू कृषी विद्यापीठ, कोईमतूर यांनी विकसित केली आहे. या पद्धतीमध्ये 0.5 मी. x 0.7 मी. x 0.5 मी. आकाराचे सच्छिद्र ट्रे कच्च्या हळदीने पूर्णपणे भरून पाणी भरलेल्या 1.2 मी. x 0.9 मी. x 0.75 मी. आकाराच्या मोठ्या चौकोनी ट्रेमध्ये ठेवावेत.
• या पद्धतीमध्ये मोठ्या ट्रेमध्ये 3/4 भरलेल्या उकळत्या पाण्यात छोट्या ट्रेमधील हळद शिजते, त्यामुळे हळद एकसारखी शिजली जाते. त्यामुळे छोट्या शेतकऱ्यांना कमी खर्चामध्ये हळद वाफेवर शिजवता येत



सुधारित तंत्राचे फायदे

• पारंपरिक पद्धतीमध्ये हळद पाण्यामध्ये शिजविली जाते, तर या पद्धतीमध्ये हळद वाफेवर शिजवली जाते.
• या पद्धतीमध्ये ट्रॅक्‍टर ट्रॉलीच्या सांगाड्यावर 2000 ते 3000 लिटर क्षमतेची पत्र्याची पाण्याची टाकी बसवलेली असते. या टाकीच्या खालच्या बाजूला लोखंडी पाइपच्या साह्याने उष्णता देण्यास जागा वाढवलेली असते, त्यामुळे पाण्याची वाफ मोठ्या प्रमाणावर तयार होते. या पाण्याच्या टाकीला दोन व्हॉल्व्ह ठेवले असून, खालच्या व्हॉल्व्हपर्यंत कमीत कमी पाणी असावे, तर वरच्या व्हॉल्व्हपर्यंत जास्तीत जास्त पाणी भरावे. वरील 10 ते 12.5 सें.मी. जागेमध्ये पाण्याची वाफ गोळा होते. ही तयार झालेली वाफ पाइपच्या साह्याने ड्रममध्ये सोडली जाते.
• यामध्ये आवश्‍यकतेनुसार चार ड्रम (प्रतितास 2 टन हळद शिजविण्यासाठी), दोन ड्रम (प्रतितास 1 टन हळद शिजविण्यासाठी) किंवा न हलवता येणारे दोन ड्रमचे संयंत्र तयार करता येते.
• एका ड्रममध्ये 250 ते 300 किलो हळद बसते.
• 3 क्विंटल हळद शिजविण्यासाठी 15 ते 20 मिनिटे लागतात.
• कुशल मजुरांची गरज नसते. घरातील लोकही हे काम करू शकतात.
• शेतकऱ्यांच्या आवश्‍यकतेनुसार या युनिटचे आकारमान वाढविता येते.
• हळकुंड सुकण्यासाठी पारंपरिक पद्धतीपेक्षा कमी कालावधी लागतो.
• एक एकरमधील हळद एका दिवसात शिजवू शकतो.



अशी ओळखा शिजलेली हळद

1) कच्च्या हळदीमधून आगपेटीतील काडी सहजासहजी घुसत नाही, तर शिजलेल्या हळदीमध्ये ती सहजासहजी घुसते.
2) हळकुंड चांगले शिजले असल्यास अंगठ्याशेजारील बोटाने दाब दिल्यास ते चिरडते.
3) शिजलेले हळकुंड मधोमध हळुवारपणे मोडल्यास बारीक तार दिसते.



हळद सुकविणीचे तंत्र

1) हळदीच्या उत्तम गुणवत्तेसाठी आणि टिकाऊपणासाठी शिजवलेली हळद एकसारखी व चांगली वाळवावी.
2) हळद शिजवल्यानंतर सुकण्यासाठी टाकताना पाच सें.मी.पेक्षा जास्त थर देऊ नये. वाळत घातलेली हळकुंडे दोन ते तीन दिवसांनी हलवावीत.
3) हळद सुकवण्यासाठी शेडनेट किंवा जुन्या साड्यांचा वापर करावा. हळदीचे पाऊस, धुके, दव यापासून संरक्षण करावे.
4) हळद शिजविताना त्यामध्ये 72 ते 75 टक्के पाण्याचा अंश असतो तो सुकलेल्या हळदीमध्ये 6 ते 8 टक्‍क्‍यांपर्यंत येईपर्यंत हळद सुकवावी.
5) हळद शिजवण्याच्या पद्धतीनुसार हळद सुकण्यासाठी बारा ते पंधरा दिवस लागतात.



हळदीला पॉलिश करणे

• शिजवून वाळलेल्या हळदीवरील सुरकुतलेली जाड साल आणि मातीचा थर काढून हळद आकर्षक बनवण्यासाठी हळद पॉलिश करावी.
• हळद कमी प्रमाणात असल्यास ती खडबडीत पृष्ठभागावर जोराने घासून किंवा जुनी पोती पायास बांधून ती हळदीवर घासावी.
• हळद मोठ्या प्रमाणावर असल्यास हळद पॉलिश करण्यासाठी ट्रॅक्‍टरचलित अथवा इलेक्‍ट्रिक मोटारचलित पॉलिश मशिनचा वापर करावा.

उत्पादनाची टक्केवारी

1) पाच क्विंटल ओल्या हळदीपासून एक क्विंटल सुकलेली हळद तयार होते; परंतु जातीपरत्वे उताऱ्याचे प्रमाण कमी-जास्त असते. फुले स्वरूपा-22 टक्के उतारा, सेलम 20 टक्के उतारा, कृष्णा 18 टक्के उतारा, वायगाव 20 टक्के उतारा.
2) एक क्विंटल सुकलेल्या हळदीपासून पॉलिश केल्यानंतर 90 ते 92 किलो बाजारात विक्रीयोग्य हळद तयार होते.


प्रतवारी

हळदीला चांगले दर मिळविण्यासाठी हळदीची प्रतवारी करणे महत्त्वाचे ठरते. निर्यातीसाठी आणि देशातील व्यापारासाठी ऍगमार्कने खालील निकष ठरविले आहेत - 1) विशेष (Special) - 3% तुकडे, 1% कचरा, 2% चुरा, 2% गोल गड्डे, 2% इतर जातींची भेसळ
2) उत्तम (Good) - 5% तुकडे, 1.5% कचरा, 5% चुरा, 3% गोल खड्डे, 5% इतर जातींची भेसळ
3) चांगली (Fair) - 7% तुकडे, 2% कचरा, 7% चुरा, 5% गोल गड्डे, 10% इतर जातींची भेसळ
4) Non Specified - प्रतवारी न केलेली हळद
- देशातील अंतर्गत बाजारपेठेसाठी लांब हळकुंडे (5 सें.मी.पेक्षा जास्त लांब), मध्यम हळकुंडे (3-5 सें.मी. लांब), लहान हळकुंडे किंवा चुरा (3 सें.मी.पेक्षा लहान हळकुंडे).

डॉ. जितेंद्र कदम
संपर्क - 0233- 2437275,2437288
(लेखक कृषी संशोधन केंद्र, कसबे डिग्रज, जि. सांगली येथे कार्यरत आहेत)



स्त्रोत:- अग्रोवन