भाजणे

भजण्याचे परिणाम विचित्र असतात - कातडी खराब होणे, हातपाय वेडेवाकडे होणे आणि मुख्य म्हणजे मानसिक धक्का. तसेच हे फार दूरगामी परिणाम आहेत. तातडीने, काळजीपूर्वक योग्य उपचार करणे आवश्यक आहे.

जळणे आणि भाजणे

थेट आगीच्या संपर्काने तसेच काही संहत रसायनांमुळे कातडी जळते आणि भाजते. ह्याची काही मुख्य कारणे अशी -

• स्वयंपाकघरातील गरम भांडी, तवे इ.
• स्वयंपाकघरातील विजेवरची उपकरणे
• विस्तव किंवा शेकोटीमूळे अचनाक आग लागणे किंवा भाजणे
• अनपेक्षितपणे कपडे पेटणे
• संहत रसायने व ब्लीच
• अति सूर्यप्रकाश किंवा वारा
• दोरांमुळे होणारी इजा

घरगुती कारणाने भाजल्यास त्यावर घरातच उपचार करणे गरजेचे आहे; स्वयंपाकघरात हे प्रकार सर्वाधिक संख्येने होत असल्याने उपायदेखील तेथेच होऊ शकतो. अर्थात मुळात असे प्रसंग होऊच नयेत ह्यासाठी काळजी घेणे हे सर्वोत्तम. भाजण्याचा सर्वाधिक धोका वृद्ध, अपंग आणि लहान मुलांना असतो - विशेषकरून रांगत्या बाळांना. अशांच्या जखमांची गंभीरपणे काळजी घ्या.

ह्या गोष्टी करणे टाळा

भाजण्याने शरीरावर होणारे परिणाम आणि डॉक्टरी मदत मिळेपर्यंत करायचे उपचार पाहण्याआधी आपण काय करू नये हे समजून घेऊ –

• भाजलेल्या जागी कधीही लोणी, पीठ किंवा खाण्याचा सोडा लावू नका
• जखमेवर तेल, मलम इ. लावू नका
• जखमेवर फोड आल्यास ते फोडू नका
• जखमेला गरजेपक्षा जास्त हात लावू नका
• जखमेवर कपडे चिकटले असल्यास ते ओढून काढू नका

आजकाल कृत्रिम धाग्याने बनवलेले कपडे वापरले जातात. पण अशा प्रसंगी ते चक्क वितळतात आणि कातडीला चिकटून बसतात. त्यामुळे ते ओढून काढल्यास त्याबरोबर कातडीही सोलली जाते. ह्याने दुखणे तर वाढतेच शिवाय नंतर त्या जखमेत जंतुसंसर्ग होतो. त्यामुळे प्रथमोपचारा दरम्यान कपड्यांना हात न लावणे चांगले..

सर्वसाधारण उपचार

भाजण्याचे काही विशिष्ठ प्रकार सोडले तर उपचार साधारणपणे सारखेच आहेत - सर्वप्रथम जखमा किती मोठ्या किंवा गंभीर आहेत ह्याचा अंदाज घ्या. भाजणे साधारणपणे आणीबाणीच्या प्रसंगांशी किंवा अपघातांशी निगडित असते - उदा. घराला आग लागणे, रस्त्यावरील अपघातात पेट्रोल पेटणे इ. म्हणूनच मदत करण्याचे नियमही तितकेच महत्वाचे आहेत. भाजलेली व्यक्ती घाबरलेली असते, तिला मानसिक धक्का बसलेला असतो. अशावेळी आपण स्वतः शांत राहून ग्रस्त व्यक्तीला धीर देणे आवश्यक आहे. गोंधळून न जाता तातडीने हालचाली करण्याची गरज आहे. कातडी आणि पेशी जळाल्यावर शरीरातील द्रवपदार्थ कमी होतो. जळालेल्या कातडीत ऊष्णता साठून अधिकच नुकसान होते. त्यमुळे पहिल्यांदा ही ऊष्णता कमी करणे म्हणजेच शरीर थंड करून त्याचे तापमान कमी करणे आवश्यक असते.

ही काळजी घ्या

• भाजलेला अवयव थंड पाण्यात बुडवा. एखादी बादली किंवा कपडे धुण्यासाठीचे मोठे बेसिन ह्यासाठी वापरता येईल. किंवा नळातून येणार्या पाण्याच्या हलक्या धारेखाली धरा.
• थंड पाणी टाकण्याचा हा उपाय किमान १५ मिनिटे किंवा दुःख कमी होईपर्यंत करा. काही अवयव पाण्यात बुडवणे शक्य नसते - उदा. भाजलेले तोंड - अशावेळी स्वच्छ कपडा पाण्यात भिजवून वापरा. कापडाची ही पट्टी बदलत रहा मात्र भाजल्याची जागा तिने घासू नका. ह्यामुळे त्या भागातील ऊष्णता काढून घेतली जाईल आणि फोड येण्यासारख्या पुढच्या दुःखदायक गोष्टी काही प्रमाणात टाळता येतील.
• शरीरावर घट्ट बसणार्या बांगड्या, आंगठ्या, पायातील बूट अशांसारख्या वस्तू शक्य तितक्या लवकर काढून घ्या कारण कालांतराने अंगावर सूज येऊ शकते.
• भाजल्याच्या छोट्या आणि वरवरच्या जखमा हलक्या हाताने पुसून त्यांवर बँडेज बांधता येईल. मात्र मोठ्या आकाराच्या आणि खोल जखमा, पाण्यातून बाहेर काढल्यानंतर, स्वच्छ व नुकत्याच धुतलेल्या व सुत न निघणार्या कापडाने हलक्या हाताने झाकाव्या. (हातापायांसाठी उशीचा स्वच्छ अभ्रा वापरता येईल)
• डॉक्टरांना किंवा रुग्णवाहिकेला बोलवा.
• पोस्टाच्या तिकिटापेक्षा म्हणजे साधारण दोनअडीच सेंटिमीटरपेक्षा मोठी जखम डॉक्टरांनी पाहणे आवश्यक असते.
• गंभीर भाजण्याच्या प्रकारात रुग्णाला दवाखान्यात नेईपर्यंतच्या काळात जखमेवर बर्फाचा चुरा कापडातून बांधता येईल.
• जंतुसंसर्ग टाळण्यासाठी भाजल्याची जखम झाकणे अत्यंत गरजेचे आहे. ह्याचा आणखी एक फायदा म्हणजे भाजलेल्या व्यक्तिला आपल्या जखमा थेट दिसत नसल्याने त्याची भीती जरा कमी होऊन तो शांत राहतो. पांघरण्यासाठी आदर्श म्हणजे टेबलक्लॉथ किंवा चादर (अर्थात नायलॉनची नव्हे).
• डॉक्टर येईपर्यंत भाजलेल्या व्यक्तिला धीर द्या. लहान मुलास प्रेमाने वागवा.

विशेष काळजी घेण्याजोगे प्रसंग

कपडे पेटणे

• भाजलेल्या व्यक्तिच्या जळत्या कपड्यांवर पाणी टाका किंवा आग विझविण्यासाठी त्यास कोट, चादर, ब्लँकेट किंवा अशाच एखाद्या मोठ्या कपड्यात हलकेच गुंडाळा. आपण विझवत असलेली आग आणि आपण स्वतः ह्यामध्ये हा कपडा राहील ह्याची काळजी घ्या म्हणजे आपले अंग भाजणार नाही.
• आग लागलेली व्यक्ती घाबरून इकडे तिकडे पळण्याची आणि ह्यामुळे आग आणखीनच पसरण्याची शक्यता असते. तसेच ही व्यक्ती मोकळ्या हवेत गेल्यास आग आणखी भडकू शकते. म्हणून तिला शक्य तितके एका जागी थांबवण्यचा प्रयत्न करा.
• आगीच्या ज्वाला विझल्यानंतरदेखील प्रथमोपचार चालू ठेवा.

डोळ्यात रसायन उडणे

हा प्रकार फारच गंभीर असून जखमी व्यक्ती कायमची आंधळी होण्याची शक्यता असते. म्हणूच जो काही उपाय कारावयचा असेल तो तातडीने करावा लागतो कारण हे रसायन पातळ होऊन त्याची ताकद कमी होणे गरजेचे असते.

• अशा व्यक्तीस पाठीवर उताणे झोपवा, आंगठा व पहिल्या बोटाने तिचे डोळा उघडून धरून त्यामध्ये सतत थंड पाणी ओतत रहा. हे पाणी नाकाच्या बाजूने ओता म्हणजे दुसरा डोळा त्यापासून सुरक्षित राहील.
• ह्यानंतर डोळ्यांची सतत उघडमीट करवा म्हणजे पापण्यांच्या आत बसलेले रसायन निघू शकेल
• किमान दहा मिनिटे डोळा धुवा, ह्या वेळेमध्ये कोणतीही काटकसर करू नका.
• ह्यानंतर डोळ्यांवर हलक्या हाताने पट्टी बांधा व ती जागेवरून सरकत नाही हे पहा
• जखमीस धीर द्या आणि त्यास दवाखान्यात घेऊन जा.

विजेमुळे भाजणे

ह्या जखमा आकारने लहान दिसतात पण खोल असू शकतात. विजेचा प्रवाह ज्या ठिकाणी शरीरात प्रवेश करतो आणि जेथून बाहेर पडतो तिथे साधारणपणे ह्या आढळतात.

• उपचार करण्याआधी वीज बंद करून भिंतीवरील सॉकेटमधून प्लग सोडवा.
• ही व्यक्ती पाण्यात पडली असल्यास तुम्ही स्वतः पाण्यात जाऊ नका --- एखादेवेळी तुम्हांलाच विजेचा धक्का बसेल कारण कोणत्याही प्रकारच्या दमट पदार्थातून वीज चटकन वाहते. म्हणूनच जखमीच्या काखेत हात घालून ओढू नका.
• ह्या व्यक्तीचा श्वास तपासा. वीज छातीतून गेली असल्यास हृदय आणि परिणामी श्वसन थांबले असेल. असे असल्यास छाती चोळा आणि कृत्रिम श्वसन द्या.
• भाजण्यावरचे प्रथमोपचार चालू ठेवा

स्त्रोत : पोर्टल कंटेंट टिम