ऑर्किस या आमराखेरीज इतर काही प्रजातीतील मुळेही ‘सलेप’ बनविण्यास वापरतात व ते सलेप बाजारात विकले जाते. भारतीय बाजारात ह्या वस्तूची इराण व अफगाणिस्तान आणि थोड्या प्रमाणात यूरोप येथून आयात होते. प्रत्यक्ष मुळे धुवून व भाजून सुकवितात; त्यामुळे ती पिवळट किंवा भुरकट आणि गोलट, लंबगोल किंवा हस्ताकृती (०·५ × ४ सेंमी.), काहीशी सुरकुतलेली, शिंगासारखी कठीण व चिवट होतात आणि तीच ‘सलेप’ होत. त्यांत कडू पदार्थ व बाष्पनशील (उडून जाणारे) तेल असते. त्यांचा फांट ⇨ औषधिकल्प घसा बसल्यावर वापरतात. पानांत लोरोग्लुसीन (C14H20O8) हे ग्लुकोसाइड असते. सफेत, चराख, लसणिया, पंजेदार व दूधमुसळी हे पाच प्रकार सालंमिश्रीत असतात.
सालंमिश्री (सलेप) काहीसे अर्धपारदर्शी, बेचव व गंधहीन असते. ते पिठूळ असून तंत्रिकातंत्रास (मेंदू व मज्जातंतूस) उत्तेजक, पौष्टिक आणि कामोत्तेजक असते. पाण्यात मिसळल्यावर तयार होणारे बुळबुळीत द्रव्य चांगले पौष्टिक असून त्याचा वापर रक्तपित्तव्याधी, अतिसार, आमांश व जुनाट मुरलेला ताप यांवर करतात. तसेच ते आजारानंतरचा अशक्तपणा लवकर कमी होण्यास मदत करते. साखर व मसाला घालून सलेपाचा काढा आजारी माणसास देतात. रेशीम उद्योगांत त्याचा वापर धाग्याला ताठरपणा आणण्यास करतात. सलेपाची भुकटी पांढरट व पिवळसर असून तिच्यात सामान्यतः १४% पाणी व ३%राख असते (रशियन औषधिकोशाप्रमाणे ). बनावट सलेपात बटाट्याचे पीठ व गोंद असते.
संदर्भ : 1. C. S. I. R. The Wealth of India, Raw Materials, Vol. VII, New Delhi, 1966.
२. काशीकर, चिं. ग. भारतीय वनस्पतींचा इतिहास, नागपूर, १९७४.
३. देसाई, वा. ग. ओषधिसंग्रह, मुंबई, १९७५. ४. पदे, शं. दा.वनौषधी गुणादर्श, मुंबई, १९७३.
लेखक: वर्तक, वा. द.
परांडेकर, शं. आ.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
फुलझाडांपैकी ही अपिवनस्पती श्रीलंकेत व भारतात जव...
डेंड्रोबियम : (कुल-ऑर्किडेसी). फुलझाडांपैकी (आवृतब...